Những con tàu “dùng một lần” khổng lồ của Anh thế kỷ 19
Vào thế kỷ 19, các nhà đóng tàu Anh nảy ra một ý tưởng táo bạo: chế tạo những con tàu khổng lồ được thiết kế không chỉ để chở hàng mà còn để chính chúng trở thành hàng hóa. Những con tàu này sẽ được tháo dỡ ngay sau hành trình vượt biển, giúp nhập khẩu lượng gỗ khổng lồ mà không phải chịu thuế đóng tàu.
Bối cảnh nhập khẩu gỗ của Anh
Trước Cách mạng Công nghiệp, ngành đóng tàu Anh phụ thuộc rất nhiều vào nguồn gỗ từ vùng Baltic để sản xuất cột buồm, ván tàu, nhựa đường và hắc ín. Điều này không chỉ gây ra bất lợi về kinh tế mà còn ảnh hưởng đến an ninh quốc gia, vì khi xảy ra xung đột, nguồn cung gỗ có thể bị gián đoạn. Trong khi đó, dù có nhiều rừng gỗ, các thuộc địa Bắc Mỹ không thể cạnh tranh với Baltic do khoảng cách xa và chi phí vận chuyển cao.
Đầu thế kỷ 18, chính phủ Anh cố gắng khuyến khích sử dụng gỗ từ các thuộc địa bằng các biện pháp trợ cấp và quy định hạn chế xuất khẩu gỗ ra ngoài nước Anh. Tuy nhiên, những chính sách này không mang lại hiệu quả đáng kể, vì gỗ từ châu Mỹ vẫn đắt hơn gấp ba lần so với gỗ Baltic.
Khi chiến tranh với Napoléon bùng nổ, Anh buộc phải tìm nguồn thay thế cho gỗ Baltic do các cuộc phong tỏa hàng hải. Hàng loạt đạo luật từ năm 1809–1810 áp thuế cao lên gỗ Baltic, trong khi gỗ thuộc địa chỉ phải chịu mức thuế tượng trưng. Nhờ chính sách này, nhập khẩu gỗ từ châu Mỹ tăng vọt, chiếm hơn 60% tổng lượng gỗ nhập khẩu vào năm 1812.
Tuy nhiên, khi hòa bình lập lại, tranh cãi về chính sách thuế nổ ra. Năm 1821, Anh giảm thuế gỗ châu Âu và bắt đầu đánh thuế gỗ từ châu Mỹ. Dù vậy, các nhà sản xuất Bắc Mỹ vẫn chiếm ưu thế, giá gỗ tăng cao và ngành gỗ phát triển mạnh mẽ.
Sáng kiến đóng tàu “dùng một lần”
Trước tình hình đó, hai nhà đóng tàu người Scotland, Charles và John Wood ở Glasgow, nảy ra một ý tưởng mới nhằm tận dụng lợi thế của ngành gỗ đang bùng nổ. Họ đề xuất đóng những con tàu cực lớn, chở đầy gỗ vượt Đại Tây Dương, sau đó tháo dỡ chính con tàu để bán gỗ. Cách làm này giúp giảm đáng kể chi phí thuế nhập khẩu, đồng thời mang lại lợi nhuận lớn.
Năm 1824, Charles Wood đến Quebec, Canada, để giám sát việc đóng con tàu thử nghiệm đầu tiên mang tên Columbus. Con tàu này dài 91 m, rộng 15 m, cao 7 m và có trọng tải 3.690 tấn – lớn gấp 10 lần một tàu buôn gỗ thông thường. Nó được đóng theo cách tiết kiệm nhất có thể, với thân tàu làm từ các tấm gỗ vuông thô, không trét kín ở các mối ghép để dễ dàng tháo dỡ. Vì vậy, dù có kích thước khổng lồ, nó trông khá cồng kềnh và không được thiết kế cho những hành trình dài trên biển.
Những chuyến đi đầy thách thức
Ngay từ khi hạ thủy, Columbus đã gặp vấn đề. Do các mối ghép không được bịt kín, con tàu liên tục bị rò rỉ nước. Trong suốt 7 tuần vượt Đại Tây Dương, thủy thủ đoàn phải làm việc không ngừng để bơm nước ra khỏi khoang tàu. Khi đến eo biển Manche, con tàu đã ngập khoảng 3,5 m nước.
Bất chấp những khó khăn đó, Columbus cập cảng London an toàn và gây chú ý lớn. Nó mang theo 6.300 tấn gỗ hàng hóa, cộng với 3.690 tấn gỗ từ thân tàu, tổng cộng hơn 10.000 tấn gỗ trị giá 50.000 bảng Anh – một con số khổng lồ vào thời điểm đó.
Theo kế hoạch ban đầu, Columbus sẽ được tháo dỡ ngay sau khi cập bến. Tuy nhiên, chủ sở hữu con tàu bị cuốn vào cơn sốt lợi nhuận và quyết định sử dụng nó cho một chuyến hàng thứ hai. Đây là một quyết định sai lầm: chỉ ba tuần sau khi khởi hành trở lại, con tàu gặp bão lớn, bị vỡ và chìm xuống đại dương.
Sự sụp đổ của mô hình tàu “dùng một lần”
Sau thành công của Columbus, một con tàu lớn hơn mang tên Baron of Renfrew được đóng tại Quebec. Nó có kích thước tương đương nhưng rộng và sâu hơn, với trọng tải 5.880 tấn và tổng trọng lượng lên tới hơn 15.000 tấn khi chở đầy hàng.
Hành trình của Baron of Renfrew cũng đầy thách thức. Khi đến gần Anh, nó mắc cạn tại Goodwin Sands ở eo biển Manche. Nhận thấy không thể cứu vãn con tàu, thủy thủ đoàn buộc phải bỏ tàu. Cuối cùng, con tàu bị vỡ và phần lớn gỗ của nó trôi dạt vào bờ biển Pháp.
Dù cả Columbus và Baron of Renfrew đều thực hiện thành công hành trình vượt Đại Tây Dương, nhưng thất bại của chúng đã đặt dấu chấm hết cho mô hình tàu “dùng một lần”. Columbus bị chìm vì kế hoạch tháo dỡ ban đầu bị thay đổi, trong khi Baron of Renfrew gặp nạn do điều kiện hàng hải khắc nghiệt và thủy thủ đoàn thiếu kinh nghiệm.
Chủ sở hữu của hai con tàu chịu tổn thất nặng nề, và ngành vận tải gỗ không còn tiếp tục theo đuổi mô hình này. Dù vậy, đây vẫn là một trong những sáng kiến táo bạo nhất trong lịch sử hàng hải, phản ánh nỗ lực sáng tạo của các nhà đóng tàu trong việc thích nghi với điều kiện kinh tế và thương mại thời bấy giờ.
